SEÇİM ÇEVRELERİ VE SEÇİM SİSTEMLERİ

SEÇİM ÇEVRELERİ

1. Milli Çevre

Ülkenin bütünü ile tek bir seçim çevresi olarak kabul edildiği sistemdir. Her parti milletvekili sayısı kadar liste hazırlayarak seçime katılır. (İsrail, Orta Afrika) Nispi temsil sistemlerinde uygulanır.

2. Geniş Çevre

Birden çok milletvekilinin seçilebildiği bölgeyi ifade eder. Hem çoğunluk hem de nispi temsil sisteminde uygulanabilir. (Türkiye)

3. Dar Çevre

Seçim çevresinin yalnızca bir milletvekili çıkaracak biçimde oluşturulmasıdır. (İngiltere)

SEÇİM SİSTEMLERİ

I. SEÇİM SİSTEMLERİNİN UNSURLARI

A. Çoğunluk ve Nispi Temsil Sistemleri: Çoğunluk sisteminde en çok oyu alan tüm milletvekillerini alır. Ama nispi temsil sisteminde ise partiler aldıkları oy oranında temsil edilir.

B. Tek İsimli Seçim-Listeli Seçim: Tek isimli seçim, aslında dar bölge sistemi adını alır. Örneğin Türkiye’de mevcut parlamento seçimlerinin bu usulde yapılması halinde, Türkiye’nin 600 seçim bölgesine ayrılması gerekir. Dar Bölgeli (Tek İsimli) Seçim Sistemi, zorunlu olarak çoğunluk sistemidir; her bir seçim bölgesinde en çok oyu alan oradaki tek milletvekilliğini kazanır. Ama listeli seçim usulü, nispi temsil sistemine uygun olduğu gibi, çoğunluk sistemine de uygundur.

C. Tek Turlu Seçim- İki Turlu Seçim: Nispi temsil sistemleri, zorunlu olarak tek turludur. Çoğunluk sistemleri ise, tek turlu yahut iki turlu olabilirler. 

II. ÇOĞUNLUK SİSTEMLERİ

1. Tek İsimli (Dar Bölge) ve Tek Turlu Çoğunluk Sistemi 

Bu sistemde, yapılan seçimde en çok oyu alan o bölgedeki tek milletvekilliğini kazanır. Diyelim ki, X, Y, Z ve Tpartileri seçime katılmış ve geçerli oyların sırasıyla % 32, 30, 25 ve 13’ünü almış olsunlar. Seçimi X partisi adayı (basit çoğunluk) kazanır. Bu bölge seçmenlerinin % 68’i parlamentoda temsil edilmemiş olur. Görüldüğü üzere, bu sistem ciddi temsil açığı ortaya çıkardığından, temsilde adalet ilkesine hiç uygun değildir. Buna karşılık, tek isimli tek- turlu çoğunluk sistemleri, iki partili bir siyasal hayata hukuksal zemin hazırlaması ve parlamentoda rahat çoğunluklar sağlaması bakımından istikrar üreten sistemlere dahil sayılırlar.

2. Tek İsimli-İki Turlu Çoğunluk Sistemleri 

Bu sistemde, ilk turda adaylardan biri geçerli oyların salt çoğunluğunu sağlayabilirse, ikinci tur seçimlere gidilmez. Ama adaylardan hiçbiri salt çoğunluğu elde edemez ise, ya en çok oy alan iki aday, ya da belli bir oranın üstünde (örneğin en az ¼ oranında) oy alan adaylar arasında ikinci tur seçim yapılır. Bu turda en çok oy alan aday seçimi kazanmış olur. 

3. Listeli Çoğunluk Sistemi 

Bu sistemde, seçim bölgeleri birden çok(bazen bu 10,20,30 gibi rakamlara da ulaşabilir) milletvekilini içerecek genişlikte olabilir. Hatta bazen her il bir seçim bölgesi de sayılabilir. Partiler, adaylarını liste halinde seçmenin onayına sunarlar. En çok oyu alan liste seçilmiş olur. En adaletsiz sistem budur. Genellikle, ülke genelinde alınan oyların bütün geçerli oylara oranı ile parlamentoda temsil arasında ciddi bir uyumsuzluk görülür. Türkiye’de, 1946-1961 arasında geçerli olan sistem bu sistem(listeli tek turlu çoğunluk sistemi) idi. Bu seçimlerde;1954 seçimlerinde DP %56 oy almış, ama parlamentoda %93 oranında temsil sağlamıştır.

III. NİSPİ TEMSİL SİSTEMLERİ

Nispi(oransal) temsil sistemi, seçim sayısı bakımından tek turlu, seçilecek milletvekili sayısı bakımından da listeli seçimi zorunlu kılar. Nispi temsil sisteminde dört yöntem kullanılmaktadır.

1. Milli Bakiye (Ulusal Artık) Sistemi

 O ilde kullanılan toplam geçerli oylar ilin çıkaracağı milletvekili sayısına bölünür ve o ilden kaç oyla bir milletvekili çıkarılacağı saptanır. Artan oylar ülke çapında "milli seçim çevresi" denen havuza aktartılır.Ülkemizde 1965 seçimlerinde uygulanmıştır. 

Örnek: 8 milletvekilinin çıkarılacağı bir ilde 455.000 geçerli oy kullanılmıştır. İlk aşamada geçerli oy sayısı milletvekili sayısına bölünerek bir milletvekili için gereken oy sayısı bulunur. 455.000/8=56875

Yapılan bu hesaplama sonucunda X ilinin 8 milletvekilliğinden 6'sı tespit edilmiş olur, 2'si milli seçim çevresindeki toplam oylara bağlı olarak dağıtılacaktır.

Bütün illerde bu hesaplama yapıldıktan sonra bütün illerden gelen 'milli seçim çevresi' oyları bir arada toplanır; illerin boşta kalan toplam milletvekili sayısına bölünerek milletvekili dağıtımı yapılır.

Milli Seçim Çevresindeki Toplam Oy : 2.220.000, İl Milletvekilliği Hesaplamasında Boşta Kalan Sandalye Sayısı da 100 Olsun. Milli seçim çevresinde her bir milletvekilliği için gerekli olan oy sayısı 2.220.000/100 = 22.200

2. En Yüksek Artık Sistemi (Küçük partiler lehine sonuç doğurur)

Bu sistemde, seçim sonuçlarının değerlendirilmesinde şu sıra izlenir: Bir seçim çevresinde, kullanılan geçerli oy sayısı(KGOS), o seçim çevresinden seçilecek milletvekili sayısına bölünerek, önce Çevre Seçim Sayısı(ÇSS) bulunur. İkinci aşamada, o seçim çevresinde partilerin aldıkları oyların içerisinde çevre seçim sayısının kaç kere var olduğunun tespiti için, toplam oyun çevre seçim sayısına bölünmesi işlemi, her bir parti için ayrı ayrı yapılır. Her bir parti, bu işlemler sonunda bulunan rakamlar (bölüm sayıları) kadar milletvekilliğini peşinen kazanmış olur. Üçüncü aşamada, bu ilk dağıtım sonrası açıkta kalan milletvekilliklerinin dağıtılmasına sıra gelir: Buna göre, yukarıdaki bölme işleminde kalan oy sayıları (bu sayılar daima çevre seçim sayısından küçüktür, çünkü bir bölme işleminde kalan sayı, bölenden daima küçük olur), büyükten küçüğe doğru alt alta yazılır. Örneğin, üç milletvekilliği o seçim çevresinde açık kalmış olsun; bunlar, en büyük artık oya(kalana) sahip olan partiye paylaştırılır. Böylece, o seçim çevresinde milletvekilliklerinin partilere dağıtımı işlemi tamamlanmış olur. 

Örnek: Toplam sekiz milletvekili çıkartacak olan bir seçim çevresinde, seçimlere beş parti katılmıştır ve kullanılan geçerli oyların sayısı 240.000dir. A,B,C,D ve E partileri, sırasıyla 102.000, 57.000, 43.000,29.000 ve 9.000 oy almışlardır. 

Bu seçim çevresinde Çevre Seçim Sayısı:240.000/8=30.000’dir.

3. En Yüksek Ortalama Sistemi (En büyük parti lehine sonuç doğurur.)

Bu sistem, oyların dağılım yüzdelerine bağlı olarak nispi temsil sistemi içerisinde büyük partilere nispi(göreceli) bir avantaj sağlayabilmektedir. Sistemin işleyişi şöyledir: 

İlk aşamada, yukarıda anlatılan en büyük artık sistemindeki ilk işlemler(çevre seçim sayısının bulunması ve partilerin aldıkları geçerli oylara göre ilk milletvekilliklerinin dağıtılması) burada da aynen uygulanır. İkinci aşamada, açıkta kalan milletvekilliklerinin dağıtılması, her milletvekilliği için partilerin aldıkları toplam oy, kazandıkları milletvekili sayısına bir sayısı eklenmek suretiyle bölünür. Çıkan en yüksek rakama sahip olan partiye bir milletvekilliği verilir. Devam eden milletvekillikleri de aynı usulle dağıtılır. Aynı örneğimiz üzerinde milletvekillikleri bu sisteme göre şöyle dağıtılır.

Örneğimizde, toplam sekiz milletvekili çıkartacak olan bir seçim çevresinde, seçimlere beş parti katılmıştır ve kullanılan geçerli oyların sayısı 240.000 dir. A,B,C,D ve E partileri, sırasıyla 102.000, 57.000, 43.000,29.000 ve 9.000 oy almışlardır. 

Bu seçim çevresinde Çevre Seçim Sayısı:240.000/8=30.000’dir. 

4. D’hont Sistemi

Partilerin aldıkları oylar, seçim çevresinden seçilecek milletvekili sayısına ulaşana kadar sırasıyla bölünmektedir. Ortaya çıkan rakamlar, büyükten küçüğe doğru sıralanmakta ve en büyük sayıdan başlamak üzere milletvekillikleri partilere dağıtılmaktadır. Ülkemizde uygulanan sistemdir.